بودیم وکسی پاس نمی داشت که هستیم
باشد که نباشیم و بدانند که بودیم
((مرحله اول مسابقه بم شناسی دبیرستان خاتم الانبیاء (ص) ))
شهرستان بم
شهرستان بم یکی از شهرستانهای استان کرمان در جنوب شرقی ایران است. مرکز این شهرستان شهر بم است. این شهرستان بیشتر منطقه ای کویری به حساب می آید. جمعیت شهرستان بم بنا بر سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، برابر 282311 نفر است.
· شهرها:بم، بروات، نرماشیر، ، فهرج،
o دهستان حومه (بم)
o دهستان دهبکری
o دهستان کرک و نارتیج
o بخش مرکزی
o بخش گنبکی
o دهستان چاهدگال
o دهستان ریگان
o دهستان گنبکی
o دهستان گاوکان
شهر: ریگان
o دهستان پشت رود
o دهستان عزیزآباد
شهر: نرماشیر
·
·
· بخش فهرج
o دهستان برج اکرم
o دهستان فهرج
شهر: فهرج
o دهستان روداب شرقی
o دهستان روداب غربی
شهر: نظامشهر.
بم یکی از شهرهای تاریخی استان کرمان است که به فاصله تقریبی ۱۲۰۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد ، این شهر به لحاظ تاریخی و محصولات کشاورزی ، معروفیت جهانی دارد و شهر قدیم بم به دروازه شرق ایران شهرت داشتهاست .
ارگ بم در گوشه شمال شرقی و چسبیده به شهر قرار دارد و بنا به روایات متعدد دارای قدمت اشکانی و هخامنشی میباشد که تا اواخر دوره قاجار نیز درآنجا سکونت وجود داشتهاست . ارگ بم در تاریخ ۱/۱/۱۳۴۵ به شماره ۵۱۹ در فهرست آثار ملی و شهر بم با عنوان بم و منظر فرهنگی آن در ژوئن ۲۰۰۴ در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیدهاند
تاریخچه بم
بم در قدیم یکی از پنج کوره ایالات فارس بود. بم در مسیر جادههایی که جنوب شرقی ایران را با سیستان، افغانستان، و بلوچستان مرتبط میکند قرار دارد. به همین جهت این شهر از دوره ساسانیان اهمیت نظامی و بازرگانی زیادی داشته است. این شهر در سال 1131 هجری قمری به تصرف محمود افغان در آمد، ولی به علت شورشی که در قندهار روی داد آنجا را رها کرده و عازم قندهار شدولی بار دیگر در سال 1134 هجری قمری بر بم استیلا یافت و این وضع تا سال 1143 که نادر، اشرف افغان را شکست داد ادامه داشت. در همین شهر بود که لطفعلی خان زند در سال 1209 هجری قمری توسط آقا محمد خان قاجار دستگیر شد. خان قاجار به یادگار این موفقیت کله منارهای از سرهای 600 تن از مخالفین خود در بم بر افراشت. شهر و قلعه باستانی بم یکی از یادگارهای شگفت معماری فلات مرکزی ایران میباشد.
مراکز باستانی و تاریخی
ارگ جدید بم
در جوار ارگ قدیم بم مجموعه توریستی ارگ جدید احداث شده است که یکی از مجهزترین مناطق توریستی ـ صنعتی ایران محسوب میشود. شهرک عظیم و مدرن ارگ جدید با برخورداری از پیشرفته ترین تجهیزات دارای دهکده توریستی مدرن، تاسیسات رفاهی و فضاهای تفریحی متعدد و ... است.
دراین دهکده انواع واحدهای مسکونی منطقه کویر به شکل سنتی خود احداث گردیده و وجود چند باغ بر جذابیت آن افزوده است . شهر جدید ارگ بم دارای اقامتگاههای مدرن توریستی مشتمل بر 12 هتل پنج ستاره، چهار ستاره و سه ستاره با استانداردهای ممتاز اقامت، فضای سبز، امکانات ورزشی و رفاهی میباشد. علاوه بر آن، مکانهای پذیرایی شامل رستوران، چایخانه سنتی، کافی شاپ، بوفه و تریا و دیگر تسهیلات پذیرایی از امکانات این مجتمع تفریحی و توریستی محسوب میشود.
ارگ قدیم بم
ارگ بم در شمال شرقی شهر بم و در دامنه صخرهای عظیم واقع شده است. این قلعه، شهر قدیمی بم میباشد این قلعه از سه جهت به باغها، خانههای مسکونی و زمینهای کشاورزی منتهی میشود و از سمت شمال در امتداد رودخانهای قرار گرفته است. این شهر قدیمی از چهار قسمت و 38 برج دیده بانی تشکیل شده و مساحت آن در حدود 20000 متر مربع است. گرداگرد این قلعه دارای خندق عمیق میباشد تا از یورش بیگانگان مصون بماند. مصالح اصلی بنا خشت خام، گل رس و کاه است، ولی در بعضی قسمتهای آن سنگ و آجر و تنه درخت خرما نیز به کار رفته است.
ارگ بم از قسمتهایی تشکیل شده که عبارتند از: دروازه ورودی، محله عامه نشین، سربازخانه و بنای مرکزی (حاکمنشین).
در ارگ بم خانههای عمومی کنار کوه، روی زمین مسطح بنا شده و از نظر شهرسازی و عناصر زندگی شهری، مجموعه کاملی است که تا حدودی نیازهای جامعه زمان خود را رفع میکردند.
مکانهای شناخته شده آن بازار، حسینیه، مسجد، آتشکده، زورخانه، حمامعمومی و سابات جهودها است. مجموعه بنای حاکم نشین را عمارت چهارفصل و خانهای تشکیل میدهد. عمارت چهار فصل سه طبقه دارد که محل استقرار حکومت قلعه بوده است. این بنا که به دوران پیش از اسلام مربوط میشود توسط بهمنبن اسفندیار ساخته شده است.
جاذبه های طبیعی
ییلاقات ده بکری
ده بکری معروفترین ییلاق مهم استان و شاید جنوب شرقی ایران است که در دامنه کوه شیر و کوههای بارز واقع شده است. این منطقه از توابع شهرستان بم است و تنها ناحیه، با آب و هوای معتدل این منطقه است که در مسیر ارتباطی بم و کرمان به جیرفت و بندر عباس قرار دارد.
ده بکردی از نواحی شگفت انگیز استان کرمان به شمار میرود و مانند بهشتی میان دو منطقه بسیار گرم بم و جیرفت قرار گرفته است. این منطقه در درهای سرسبز و خنک واقع شده و از درختان گردو، بادام، صنوبر و ... پوشیده شده است.
کوه قدمگاه
این کوه در 38 کیلومتری جنوبغربی بم و در مجاورت دهستان آبگرم قرار دارد که موقعیت دقیق استقرار آن شرق روستای در رود میباشد. این کوه از رشته کوههای بارز محسوب میشود و 3520 متر ارتفاع دارد.
نقشه کلی ارگ بم
1ـ دروازه اصلی 8ـ قورخانه
2ـ میدان بازار و تکیه 9ـ دروازه قدیمی حاکم نشین
3ـ مسجد ارک 10ـ دروازه کدکرم
4ـ میدان زورخانه 11ـ حاکم نشین
5ـ اصطبل 12ـ چهار فصل
6ـ دروازه دوم 13ـ بخش کناریان
7ـ دروازه قورخانه 14ـ حصار قدیمی
افسانه ها پیشینه ارگ را به بهمن پسر گرشاسب نسبت می دهند.بر طبق نوشته های تاریخی از دو هزار سال قبل مسکونی بوده و به هر حال قبل ار حکومت ساسانی وبه احتمال زیاد در عصر اشکانی ارگ را ساختند.بنای ساختمان از خشت-گل و آجر بوده و در مساحتی بالغ بر 6 کیلومتر مربع بر فراز تپه ای به ارتفاع 61 متر ساخته شد.ارگ بم متشکل است از : دروازه اصلی ، بازار ، میدان تکیه ، مسجد برزگ ارگ ، مجموعه میرزا نعیم ، مسجد کوچک ، کاروانسرا ، زورخانه ، حمام ارگ، دروازه حصار دوم ، مدرسه یا خانقاه ارگ ، اصطبل ، قورخانه ، محل آسیاب بادی ، خانه حاکم ، چهار فصل ، چاه اصلی ارگ ، بقایای محله قدیم ، کناری محله یا غلام محله ، دروازه کت کرم و زندان . دور تا دور قلعه خندقی های عمیق وجود داشت که آن را از یورشها مصون می داشت. ارگ بم و شهر آن از جمله قلعه های نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار می رود. در میان قلعه عمارت حاکم نشین بر روی صخره ای طبیعی بنا شده بود که دارای پنج طبقه بود و همگی از خشت و گل. ستونها و قوسها باقی مانده در قلعه بم، مغازه های نانوایی , روغنگیری و قفسه های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن داشت. در طول تاریخ ارگ , بارها مورد یورش قرار گرفته و بازسازی شده است. هم اکنون تنها یک در ورودی موجود است که به طاقهای عصر ساسانی می ماند. دو برج موجود در عصر صفوی به آن اضافه شده است. در دوره اسلامی , دو مسجد با نامهای مسجد جامع و مسجد حضرت محمد و حسینیه شامل یک صحن , یک ایوان دو طبقه قرینه هم و چند اتاق در ارگ تاریخی بم ساخته شده بود که همه آنها در زلزله نابود شد. در ارگ بم یک زورخانه به شیوه سایر ورزشگاههای سنتی از چهار ایوان , یک گنبد و گود نیز وجود داشت که آنها نیز ویران شدند. در داخل ارگ یک کوچه سر پوشیده وجود داشت که به سابات یهودیان شهرت داشت.
موقعیت تاریخی، شهر و ارگ بم
چنانکه از تاریخ برمیآید در سال 31 هجری عبداله عامر برای سرکوبی زردشتیان به کرمان آمده و در همین زمان عده بسیاری از مردم بم و نرماشیر بدین اسلام میگروند، عبداله برای آنکه ترویج دین اسلام را که در واقع سیاست اعراب برایایجاد سازش با مردم کشورهای متصرفه بوده است، مسجدی بنا میکند و در محراب آن قطعهای از چوب درختی را که حضرت رسول در زیر آن تبعیت کرده بود قرار میدهد.
البته اینگونه سیاستها جلوی شورش بعدی زردشتیان را نمیگیرد چنانکه در زمان مجاشع طغیان بزرگی بر علیه حکام مسلمان براه افتاده و این وضع تا نیمه قرن اول هجری نیز ادامه مییابد.
سال 100 هجری که در واقع مقارن با فتح قطعی اعراب است تعداد زیادی از مردم بدین اسلام میگروند و مساجد بسیاری در کرمان بنا گشته و آتشگاهها ویران میشوند.
کوشش ایرانیان برای اخراج حکام عرب که منجر بنوعی همکاری بین آنان و خلفای عباسی میگردد، سبب قدرت یافتن ابومسلم در خراسان شده و در سال 131 هجری حکومت به تصرف ابومسلم و یاران او در میآید.
حکامی که بعد از این وقایع از طرف خلفای عباسی به حکومت کرمان برگزیده شدند، اکثراً سعی بر آن داشتند که از این خان نعمت و فاصله بسیار با دربار خلیفه استفاده کرده و سود زیادی نصیب خود کنند.
سال 219 مصادف است با آمدن سپاه ترک دست نشانده خلفای عباسی این دوره را مییابد عصر تاخت و تاز و جنگ و گریز در ایالت کرمان محسوب داشت.
سال 254 هجری مقارن با فتح کرمان توسط یعقوب لیث میگردد ”چون به بم رسید، اسمعیل بن موسی که ملجاء همهء خوارج بود، با یعقوب حرب کرد“ ارگ و قلعه در زمان حمله یعقوب آبادان بوده و چنانکه از گفته یعقوبی برمیآید، تبعیدگاه اسرا و حکام مغلوب بوده است.” سپس یعقوب بن لیث صفار در شوال سال دویست و پنجاه و نه رهسپار نیشابور شد و محمدبن طاهر را دستگیر کرد و خود و خاندانش را در بند نمود... و آنان را در قید و بند به ”قلعه کرمان“ که بآن ”قلعهء بم“ کفته میشود فرستاد“ (البلدان)
چنانکه در بخش جغرافیای تاریخی متذکر شدیم، بنا به گفته یعقوبی ارگ بم در زمره، قلاع آباد و شاید مهمترین آنها در سنهء 278 بشمار میآمده است ابن فقیه نیز بم را در شمار شهرستانهای آباد کرمان و در ردیف سیرجان که مرکز آن روزگار بوده، محسوب داشته است.
بنا به گفته اصطخری و ابن حوقل (346 و 367 ه.ق) شهر به منطقه کشاورزی بزرگی را شامل میگردیده و دارای نخلستانها و باغهای آبادی بوده است. در بم سه مسجد وجود داشته یکی در بازار (مسجد خوارج)، دیگری در کوی بزازان (مسجد اهل سنت) و آخرین آنها در قلعه بوده است.
چنانکه مشاهده میگردد حصار مرتفع موجود در سال 346 هجری وجود داشته و چنین بنظر میرسد که قبل از هجوم اعراب ساخته شده باشد زیرا همانطور که ملاحظه میشود در دو سه قرن اول هجری حکام کرمان بنا بر حوادث پیدرپی و جنگهای بسیار فرصت ساختن چنین قلاعی را نداشتهاند و اصولاً حکام عرب که به این ناحیه گسیل میشدند، چندان دلبستگی به توقف در این ناحیه نداشته و بیشتر در صدد فتح خراسان و فارس بودهاند.
مطلب دیگری که حائز اهمیت است توسعه صنعت نساجی و اهمیت آن در ناحیه بم است، گمان میرود که این صنعت قبل از حمله اعراب نیز در این ناحیه وجود داشته، زیرا بر طبق مطالبی که متذکر شدیم، حکام عرب نمیتوانستهاند در توسعه صنایعی چون صنعت نساجی نقش مهمی داشته باشند.
سنهء 246 هجری مقارن با طغیان طاهر و ترکان سامانی است. محمدبن الیاس که در خراسان سرگرم کارزار بوده با سپاهی عازم کرمان میشود: ”غفله بر سر او تاخت (طاهر) و در ناحیهء بم جنگ سختی در گرفت، یوزتمر در شهر حصار گرفت و بالاخره ناچار مجبور شد امان بگیرد.“
پس از مدتی باز هم قلعهء بم پناهگاه لشگر شکست خوردهء کرمان در مقابل عصیانگران شرقی (خلف بن احمد و پسرش) میگردد.
بر طبق گفتههای مقدسی (375 ه.ق) در قرن چهارم تجارت کرمان رونق داشته و شهرهای آن انبار کالاهای ممالک شرق اسلامی بوده است. رونق صنعت نساجی و پارچههای بافت کرمان در عراق و مصر مورد خرید و فروش قرار میگرفته و بازرگانان خراسانی در شهر نرماشیر با بنادر عمان در داد و ستد بودهاند.
چنانکه مؤلف حدودالعالم میگوید (372 ه.ق) بم در آن زمان از جیرفت که خود انبار کالاهای هند بود، با اهمیتتر به شمار میآمده است.
ساختمانها و عناصر شهری
استحکامت شهر بم:
نظر به موقعیت این بنای تاریخی و وقایع متعدد که در تاریخ این دوره ثبت گردیده، شکی نیست همانگونه که در منابع متعدد اشاره به تعمیر استحکامات گردیده قسمتهایی از حصار شهر چندین بار ویران و بازسازی شده است. بدیهی است چون هدف اکثراً حکام ترک و مغول از تعمیر و آبادی استحکامات این شهر، بنیان پایگاهی مستحکم، بمنظور نیل بقدرت بوده است، لذا در امر تعمیر حصارها در این دوره از وقایع تاریخی که فیالواقع نقطه اوج حیلت و گسترش و آبادی شهر محسوب میگردد اهتمام بسیار بعمل آمده باشد.
دیوار بلندی که حصار دوم را تشکیل میدهد و دروازهای با اطاقهای متعدد برای نگهبانان در آن احداث گردیده و در انتها غربی به حصار اصطبل متصل میشود در این دوره بنا گردیده است. ساختمان اصطبل و نحوهء تزئینات آخورها، همچنین سبک طاقها حاکی از آنست که بنا متعلق بدوره حکام ترک و مغول و یا تیموری است.
در پشت حصار فوق برروی سنگهای تپه ارگ دیواری احداث گردیده که محوطه دروازه اصلی حاکمنشین و قورخانه را پوشانده و از نحوه ساختمان آن برمیآید که در همین دوره به استحکامات ارگ برای حفاظت بیشتر اضافه گردیده باشد. لذا با وجود این دیوار ارتباط دروازه شمالی (کت کرم) با دروازه اصلی قورخانه و حاکم نشین قطع شده است.
بنای قورخانه که در دو طبقه احداث گردیده در دورههای بعدی تعمیر گردیده ولی محتملاً اصل ساختمان متعلق بهمین دوره میباشد. خانه فرمانده نظامی قورخانه، بنا به گفته استاد محترم آقای مصطفوی متعلق بدورهء تیموری یا سلجوقی است. بنابراین چنانچه هر دو بنا در یک زمان احداث گردیده باشند شکی باقی نخواهد ماند که بنای این بخش ارگ مربوط به همین دوره خواهد بود.
حصار اصلی نیز ازخرابی مصون نمانده و چند بار بوسیله آبی که در خندق وسیع آن افکندهاند سبب ویرانی بخش غربی آن شدهاند، لذا بدیهی است که حصار در این قسمت چندین بار تعمیر و بازسازی گردیده باشد. حصاری مخروبه در همین بخش قرار دارد که به برج غربی قورخانه میرسیده است و چنانکه از نحوهء ساختمان برمیآید در زمرهء حصارهای اصلی بوده است در حال حاضر پشت این حصار محوطهای
واقع گردیده که بناهای موجود در آن بکلی با بناهای سایر قسمتهای مردمنشین متفاوت و مغایر است. بنابر گفته آقای رحیمی که از افراد مطلع و معتمدین محل هستند این محله را بعلت وجود درخت کناری، محله کناریان مینامیدهاند.
علاوه بر حصارهای فوق که در داخل ارگ واقعند، دو حصار خارج از ارگ وجود دارد، که در کنار حصار بیرونی یا شهربست یخچالی در محوطه شمال شرقی ارگ مشاهده میشود. یخچال دیگری نیز در جانب غربی ارگ وجود داشته که در چند سال اخیر بدستور شهرداری بکلی منهدم گردیده و محل آن نزدیک به عمارت جدیدالاحداث دادگستری بوده است.
حصار بیرونی (شهربست) که بنظر جدیدتر میآید با خشتهایی به ابعاد 4×24×24 سانتیمتر بنا گردیده و دارای چندین برج نیمه ویران میباشد، در ادامه همین حصار به بنایی میرسیم که در جانب شمال غربی ارگ واقع است و بنظر میرسد دروازه شمالی شهربست بوده است.
حصار دیگریکه در دامنه تپه ارگ در قسمت شمالی بنا گردیده دروازهای داشته که نزدیک به دروازه ”کتکرم“ میباشد. این حصار دارای تجهیزات زیادی بوده است که همهء آنها با خشتهایی به ابعاد 6×36×36 سانتیمتر ساخته شدهاند. پشت بندها و تعدادی از بناهای اطراف آن هنوز هم قابل تشخیصاند.
در ادامه حصار بیرونی دیواری قرار گرفته که از گل و چینه ساخته شده و فاقد برج میباشد. قطعاتی از این حصار در اطراف شهر مشاهده میگردد.
در جانب جنوب شرقی شهر بم، نزدیک امامزاده زید بقایای بنایی باقی است که به چهل کره مشهور است. آثار و بقایای این بنا که بیشتر مانند برج و استحکامات دفاعی است بصورتی پراکنده در محل مشاهده میگردد و بر طبق گفته اهالی در دوره سلاجقه و مغول، باغی بزرگ بهمین نام در محل مزبور بنا گردیده که دارای چهل برج بوده و بهمین مناسبت به چهل کره معروف است.
مساجد:
مسجد ارگ ـ چنانکه از گفتار پوپ برمیآید زمان احداث این مسجد مقارن با دوره صفاری است، که البته بعداً در آن تغییراتی داده شده محرابی در شبستان شمالی مسجد واقع گردیده که سنهء 810 هجری برروی آن نقش گردیده و چنانکه از مطالعه و بررسی نقشه برمیآید سعی براین بوده که شبستان و محراب به جانب جنوب غربی (قبله) قرار گیرند مطالبی که پوپ در مورد این مسجد نوشته عیناً در ذیل مندرج میگردد:
”آنچه در تیریز مشاهده میگردد و در شیراز هم موجود است، میتواند مظهری از سبک مسجدسازی با ایوان مرتفع نامیده شود (نوعی تقلید از سبک معماری اشکانی و ساسانی). مسجد جامع تبریز که منسوب به Zabayda میباشد و از معماری قرن هشتم آن اثری باقی نمانده می تواند در زمرهء اینگونه مساجد و حتی نخستین آنها بشمار آید.
از آن عصر تبریز موطن اصلی معماری اصیل سنتی در طول دورهء اسلامی بوده است. در واقع پدیده ایوان مرتفع مساجد در بناهایی مانند: ارگ علیشاه و یا مسجد ارگ بم مشهود میگردد.
مسجد ارگ بم و پاطاقهای فروریخته آن، وجود طاقی عظیم را آشکار میکند، تزئینات زیر خیز طاق قدیمی با طاقنماهایی نیمدایره اکنون قابل رویت است. در دیوار انتهایی ایوان محرابی قدیمی توجه را بخود جلب میکند، که قطعاً بتنهایی زیباتر از طاق محقر شبستان موجود در ایوان بوده و نمایانگر عظمت متلاشی شده دوره صفاری است. در این بحث که ساختمان بدون بررسی و مطالعه کافی ساخته شده جای تردید هست، ولی طرح کلی حاکی از وجود معماری ایرانی عظیم میباشد. ”گودار“ فهرستی از دویست مورد مشابه ارایه میدهد که ممکن است قابل ذکر باشند، اگرچه دقیقاً نمونهای کامل از گسترش و اوج معماری سنتی متداول آن عصر بشمار نمیآیند.
مقدسی وجود سه مسجد را در شهر بم متذکر گردیده: یکی از آنها، مسجد حضرت رسول است، که ذکر آن آمد، و دیگری مسجد ارک میدانیم، حال به مسجد ارگ رجوع میکنیم، که مؤلف معتقد است دیوار انتهایی ایوان جنوب غربی متعلق به قرن ششم میلادی (قرن سوم هجری) میباشد.“
مسجد حضرت رسول:
توضیحی که پوپ در مورد این بنا داده بعلت اهمیت توصیف کامل او عیناً در ذیل مندرج میگردد:
چندی پس از فتح اعراب، عبداله ابن عامر، حاکم بصره و بنا کننده اولین مسجد در هرات، مسجدی بزرگ در بم احداث نمود، مسجد مزبور در کنار دشتی واقع بود و به مسجد حضرت رسول موسوم گردید. بناهای باقی در این محل که هنوز هم پابرجایند و کاملاً از قبور متعدد احاطه شدهاند در ناحیه شرقی قلعه واقع بوده و همگی به مسجد حضرت رسول موسومند.
زیارتگاه موجود با گنبدی محقر که تاریخ ساختمان آن روشن نیست اکثراً از مصالحی بدون استحکام ساخته شدهاند، به هر صورت واضح است که قدمت زیادی ندارند. دیواره موجود با سبک معماری بخصوص آن روشنگر وجود بنایی بزرگ و عظیم است. این دیوار در جهت شمال شرقی به جنوب غربی قرار گرفته، و اکنون سیزده پا و پنج اینچ ارتفاع (1/4 متر) و سه پا و سه اینچ (یک متر) عرض دارد، و شامل تزئیناتی در ارتفاع هشت پا و شش اینچ (6/2 متر) از سطح زمین میباشد. تزئینات شامل چهار دیوارک به عرض سی تا نوزده اینچ (48 تا 76 سانتیمتر) که عمق آن با لایهای از گچ به شش و سه چهارم اینچ (17 سانتیمتر) میرسد.
زمینی که دیوار بر آن قرار گرفته در حال نشست بوده و نمیتواند وزن آنرا تحمل کند.
محتملاً دیوار مزبور در زمرهء بقایایی مسجد عبداله ابنعامر میباشد این دیوار که بخشی از تزئینات داخلی ایوان بوده به سبک معماری ساسانی تزیین یافته است، و اکنون مشتبه همین طاقها در مناطق دیگر، از جمله در بخش شمال شرقی دیوار تا ریخانه دامغان که قدمت بسیار دارد مشاهده میگردد. همچنین خرابهای مشابه با این سبک، با اصل و ریشه یکسان در Saro tur سیستان موجود است، که متعلق به دورهء ساسانی یا احتمالاً ایوان متعلق به اوایل دوره اسلامی در Tab1 Das جایی که طاقنماها در میان دیواره سیاه قرار میگیرند نمونه مذکور و دیوار نهچندان ضخیم بم فقط با سیویک اینچ (80 سانتیمتر) ضخامت و با توجه به عدم وجود پاکار طاق، مرا متقاعد میسازد که دیوار اخیرالذکر دیوار انتهایی ایوانی رو به جنوب بوده است. بنابراین مسجدیکه بخشی از آن باقیست، حیاطی داشته که در آن تعدادی ایوان تعبیه شده، و یا محتملاً ساختمانی که محور گنبدهای سقف آن با محور قبله متقارب بودهاند. دیوار پس از ویرانی بخشهای دیگر، اخیراً درگذشته نهچندان دور بعنوان پشتبند یک گنبد مورد استفاده قرار گرفته، که قسمتی از خیز آن در نمای شمال غربی و در انتهای غربی آن مشاهده میگردد، گنبد مزبور بصورت کامل به دیواری دیگر متصل نگردیده، لذا دیوار مسجد بار قابل ملاحظهای را متحمل میشده است“
بنای مسجد سوم:
بنایی در جانب شرقی شهر بم بفاصله تقریبی یک کیلومتر واقع گردیده که از دو حیاط بزرگ تشکیل شده است در حیاط شرقی (به ابعاد 13 در 19 متر) دو ایوان در محور شمال شرقی ـ جنوب غربی قرار گرفتهاند، که در جانب غربی ایوان شمالی محرابی مشاهده میگردد. علاوه بر ایم محراب ـ محراب کوچکتری که گچکاری و تزیین شده بوده است در بخش دیگر بنا دیده میشود. در قسمت پاکار طاق ایوان مزبور طاقنماهایی مشابه آنچه بر دیوار مسجد حضرت رسول نقشه بسته مشاهده میگردد ابعاد خشتهایی که در ساختمان این بنا بکار رفته 4×24×24 سانتیمتر میباشد.
در حیاط شرقی که بنظر مدرسه و یا خانقاهی میآید (به ابعاد تقریبی 18×20 متر) اطاقهایی در جانب غربی مشاهده میگردد، در بخش جنوب شرقی این حیاط اطاقی وجود دارد که فاقد سقف میباشد و قبری در وسط آن قرار گرفته که نام و هویت صاحب آن معلوم نیست.
توجه به وجود محرابها و مشابهت سبک ساختمانی بنای مزبور با مسجد رسول در شرایط حاضر شکی باقی نیست که این بنا در زمرهء سه مسجدی است که اولین بار اصطخری در کتابش به وجود آنها اشاره کرده است.
بنا به گفته او (346 ه) روز جمعه مردم بم در سه مسجد جامع نماز میگزاردهاند، یکی مسجد خوارج در بازار دیگری مسجد اهل سنت در بزازان و آخرین مسجد ارگ بوده است.
چنانکه متذکر شدیم، مسجد ارگ بنا به گفته پوپ در دورهء حکومت صفاریان بنا گردیده (254 تا 296 ه) و مسجد رسول نیز در زمان حکومت عبداله ابنعامر (29 تا 31 ه) ساخته شده و تا سنهء 1291 هجری قمری آباد و معمور بوده است.
مسجد معروف به حضرت رسول محتملاً همان مسجد خوارج بوده که در اطراف آن بازاری قرار داشته (پس از حمله اعراب در اکثر شهرهای ایران بازار در ربض و در جوار مساجدی که بوسیله حکام فاتح عرب بنا میشده، احداث میگردیده است) از طرفی بر طبق گفته ابن حوقل در نزدیکی همین مسجد و در جوار بازار منزل و کاخ منصوربن خردین واقع بوده است. (367)
در دنباله مطالب بالا مسجد سوم نیز که محل تجمع اهل سنت بوده است جایی جز بنای مسجد سوم نمیتواند باشد. این مسجد در محلی بنام بزازان واقع بوده است.
بنای خانقاه و مقبره:
بنای مزبور در ناحیه شمال شرقی شهر بم بفاصله کمی از مسجد حضرت رسول واقع گردیده ـ بنا بطور کلی از یک چهار طاق و حیاط و ایوانی در بخش جنوبی تشکیل گردیده است. ابعاد خشتهای بکار رفته 5×24×24 سانتیمتر میباشد، و در ایوان جنوبی، تزییناتی برروی پاکار طاق مشاهده میگردد، در بخش جنوبی چهار طاق حفرهای وجود دارد که گویا قبری بوده است. اهالی محل نام و هویت بنا یا صاحب مقبره را نمیدانند و با توجه به سبک ساختمانی گنبد چهارطاق و نحوهء تزیینات ایوان جنوبی و از طرف دیگر نامتقارن بودن نقشه بنا، چنین برمیآید که چهارطاق منسوب به دورهء سلجوقی و یا مغول بوده و سایر بخشها بعداً به آن اضافه و ملحق گردیدهاند.
بنای مقبره عظیمی در جانب شرقی شهر بم:
در چند کیلومتری جانب شرقی بم ـ بنایی بزرگ مشاهده میشود که دیوارهای قطور آن بعد ازگذشت زمانی طولانی هنوز پابرجاست. قطر این دیوارها که به 2 تا 5/2 ذرع می رسد از خشتهایی به ابعاد 6×32×32 سانتیمتر ساخته شدهاند ـ نقشه کلی بنا متقارن بوده و بر محوطه مربع شکل وسط بنا آثار گنبد عظیم دوپوش مشاهده میگردد.
طاقهای موجود که بصورت گوشوار در زیر گنبد از آنها استفاده شده مشابه بناهای دوره سلجوقی و مغول (ایلخانی) میباشند. این بنا که ظاهراً مدفن یکی از امرای سلجوقی یا مغول بوده، مانند سایر بناهای متعلق بدین دوره ناشناخته مانده است.
خانقاه یا مدرسه داخل ارگ
از جمله بناهایی که در ارگ واقع گردیده و قدمت بنای آن بیش از ساختمان اصطبل متعلق بدوره تیموری است، بنای خانقاه یا مدرسهای در جانب غربی اصطبل میباشد، این بنا که سبک معماری آن متعلق به دوره سلجوقی و مغول میباشد، دارای حیاطی است که در دو جانب غربی و شرقی آن تعدادی حجره و اطاق در دو طبقه برای طلاب تعبیه شده است و در جانب شمالی در ورودی بنا قرار داشته. در جانب جنوبی و مقابل در ورودی محل مدرسین یا شاهنشین قرار داشته است. برروی حجرههای طبقه همکف غلامگردشی احداث گردیده که به حجرههای فوقانی راه مییافته است.
ابنیه مهم شهر بم ـ
استحکامات ارگ بم:
در دورهء صفویه و قاجاریه قسمتی از ارگ تعمیر گردید و بنا به گفته سرپرسی سایکس که عیناً ذکر میگردد تا اواخر دورهء قاجار قشون نظامی از ارگ بعنوان پادگان استفاده میکردهاند: ”برای حفظ و حراست این ایالت بیاناتی دو فوج پیاده تشکیل دادهاند که از ایندو و فوج چهار گروهان همواره سرخدمت حاضر و مابقی احتیاطاند. قشون کرمان چند نفر توپچی و چند عراده توپ صحرایی نیز دارد. پادگان بم و نرماشیر را یک فوج سرباز تشکیل میدهد که نصف آنها مأمور بلوچستاناند و دو سه عراده توپ کهنه قدیمی هم تحت اختیار آنها میباشد، علاوه بر اینها عدهای پیاده و سواره نظام هم بنام قره سواران انتظامات طرق و شوارع را عهده دارند که در جادههای مهم نگهبانی میکنند.“
پس از آنکه آقاخان محلاتی به حکومت کرمان رسید تعمیراتی در قلعه مزبور انجام داده که کمتر جنبه اساسی داشته است، و از طرفی در دوره ناصرالدین شاه قاجار بدستور او تمام حصارها را از کاهگل اندودند و اکنون نقش خشتهای بعضی از برجها هنوز هم مشاهده میگردد.
پس از شورش آقاخان محلاتی، فیروز میرزا فرمانفرما که قصد سرکوب کردن او را داشت تعدادی از برجهای دوجانب شرقی و غربی حصار اصلی را ویران نمود (گویا در زمان فتحعلیشاه نیز عباسمیرزا قسمتی از این حصارها را ویران کرده است) و پس از مدتی بخشهای ویران بازسازی شدند بنا به گفته آقایرحیمی برج دیدبانی که قبل از شورش هفت طبقه داشته بدستور فیروزمیرزا چهار طبقه آن ویران میشود.
محدودهء شهر بم در دوره قاجار که اکنون بقایایی آن بصورت پراکنده مشاهده میشود، بنا به گفته آقای رحیمی و آقای اصغرحاج محمد قنبر از نواحی زیر عبور میکرده است: از پشت ارگ و یخچال موجود بعمل گز میآمده و از آنجا به محل اداره فرهنگ فعلی بم و حمام کتو میرسیده سپس ادامه آن از منزل آقایان دشتی و تدین گذشته و مسجداسعدالدوله را در خود گرفته به محل اداره دارایی سابق میرسیده است.
دروازههای شهربست به ترتیب دروازه خیرآباد (نزدیک امامزاده زید) ـ باغ دروازه در نزدیکی محل مسجد حضرت رسول و دروازه دارایی در محل سابق اداره دارایی بم واقع بودهاند.
61ـ دروازه حصار خارجی ارگ (در ناحیه شمالی ارگ)
62 و 63ـ خرابههای موجود در خارج ارگ (باغ چهل کره)
اماکن مهم داخل ارگ
تکیه یا خانقاه ـ بنایی که حیاط بزرگی داشته و بین مسجد ارگ و بنای زورخانه جای دارد میتواند محل خانقاه یا تکیهای بشمار آید، زیرا در جانب جنوب شرقی ساختمان در کنار کوچه برجی به آن متصل گشته و از طرفی در میان حیاط وسیع آن سکویی واقع گردیده و در پشت حجرههای آن اصطبلی مشاهده میشود.
زورخانه ـ بنای مزبور از یک چهارطاق تشکیل شده که محوطه مربع شکل میانی، گود زورخانه را میسازد. گود مزبور در حدود یک و نیم متر از سطح میدان جلوی زورخانه پایینتراست و در ضمن در قسمت جنوبی بنا اطاقی قرار دارد که گویا محل وسایل و تعویض لباس بوده است. احتمال آنکه این بنا متعلق بدوره صفویه و یا قاجاریه باشد بسیار زیاد است.
مدرسه یا تکیه میرزا نعیم ـ در کنار مجموعه بزرگ چند خانوار قرار گرفته که گویا منزل میرزا نعیم بودهاند. بنای مدرسه از جانب جنوب مقابل در ورودی مسجد ارگ قرار می گیرد و مقبره میرزا نعیم در گوشه شمال غربی حیاط قرار گرفته است.
مسجد کوچک ارگ ـ این مسجد در بخش غربی و در ادامه کوچههای پشت بازار قرار گرفته و دو بادگیر قرینه آن بخوبی قابل رؤیت هستند این بنا بگفته استاد محترم آقای مصطفوی متعلق بدورهء صفوی است (آقای رحیمی اظهار میدارد که مسجد بوسیله میرزانعیم احداث گردیده است).
حمام ارگ ـ در پشت برج بزرگ غربی حصار اصلی واقع بوده و مجرای ورود آب به قلعه به آن راه داشته است. در حال حاضر فقط محل دو خزینه حمام قابل تشخیص است و سایربخشهای بنا بکلی ویران گردیده است.
آسیای بادی ارگ بم ـ این آسیا در برج غربی قورخانه واقع گردیده و هنوز از سنگهای آن در جای خود باقی است بنا به گفته اعتمادالسلطنه این بنا را محمدقاسمخان در زمان حیات مرحوم ابراهیمخان ساخته است.
پیدایش آسیاهای بادی ـ ”ابتدا این صنعت را از چینیها فرا گرفتند قدیمیترین آسیاهای بادی در سیستان ساخته شد و این آسیاها از بادهای منظم 120 روزه ای که از شمال به جنوب ایالت میوزید استفاده میکردند. این افزارها که چندتایی از آنها تا این اواخر موجود بود، دارای هشت بال افقی بود، که قادر بود سنگآسیای سنگین وزنی را به حرکت درآورد و توربینها و چرخهای مخصوصی داشت که سرعت باد را تنظیم میکرد ـ تنظیم نیروی باد نهایت ضرورت را داشت زیرا در صورت عدم وجود توربین بیم آن بود که براثر وزش باد شدید سنگ ترک بردارد و یا در اثر حرکت شدید و ایجاد حرارت دانههای گندم سوخته شود .
66ـ مسجد کوچک داخل ارگ (متعلق بدوره صفویه)
از بعضی از این آسیاها برای فشردن زیتون و گرفتن روغن، و از برخی دیگر برای خارج کردن شکر ازنی استفاده میکردند. پس از آنکه مغولان صدها ازین آسیاهای بادی را که بعضی از دوره عمرولیث و صفاریان تاریخ داشت ویران کردند. ملوک کیانی سیستان بار دیگر آنها را مرمت کردند یا از نو ساختند (تاریخ سیستان)“ (زندگی روزمره مسلمانان)
بازارها
بازار شامل دو بخش جدید و نسبتاً قدیمی میباشد، که بطور کلی در جهت شرقی، غربی گسترش یافته است. بخشی که جدیدالاحداث است به بازار سجادی معروف است، و بخش دیگر را که در انتهای شرقی قرار دارد و شامل چند راسته بازار و یک کاروانسرا میباشد قیصریه زردشتیان مینامند، این بخش در زمان رونق تجارت زردشتیان و هندوهای وابسته به کمپانی هند شرقی ساخته شد و در حال حاضر بعلت بازگشت این تجار به هندوستان متروک گردیده و بجز کاروانسرای مخروبه آن که چند خانوار در آن سکونت دارند سایر قسمتها غیر مسکون و بلا استفاده میباشند. قپانی که در هشتی این کاروانسرا موجود است و نشان یکی از کارخانجات انگلستان بر آن حک شده نمایانگر رونق و آبادی این بازار در دوره قدرت کمپانی هند شرقی میباشد. درهای قیصریه که روزگاری برای حفظ اموال تجار بهنگام شب بسته می شده اکثراً بسته هستند و فقط از تعدادی حجره بعنوان انبار استفاده میشود.
قسمت دیگری از بازار که بموازات قیصریه و در شمال آن واقع گردیده به بازار حبیباله خان معروف بوده حبیباله خان شاهیسون امیر توپخانه در سنهء 1257 هجری قمری از دارالخلافه بمنظور دفع آقاخان محلاتی که مصادف با حکومت ابراهیمخان ظهیرالدوله (1243 ـ 1218) بوده است به جانب کرمان رهسپار میگردد و مدتی در بلوکات اطراف بم مشغول دفع یاغیان و بلوچه بوده است. درچند سال گذشته بنا به دستور شهرداری شهر بم به علت وضع خطرناک بنا بجای تعمیر، سقف بازار تخریب گردیده و ورودی حجرهها را با دیواری مسدود کردهاند.
راسته دیگر بازار که بنام امیر معروف است در اثر خیابانکشی سال 1325 قسمتی از انتهای غربی آن خراب شده و بخش انتهاییاش در طرف مقابل خیابان واقع گردیده است، بنا به گفته اهالی و معتمدین محل در انتهای این بازار در محل فعلی دو مدرسه موجود تکیه بزرگی وجود داشته که به بازار راه مییافتهاند.
در اواسط این راسته بازار چهارسوی بزرگی با گنبدی مرتفع ساخته شده که در کاروانسرایی به آن باز میگردد. این کاروانسرا نیز که به کاروانسرای امیر معروف است در اثر خیابانکشی به دو بخش تقسیم گردید.
بازار شهر بم
بنابر گفته احمدعلی خان وزیری قسمتی از این راسته بازار که در جوار امامزاده اسیری واقع گردیده به امر حاجی سیدعلی خان (سنه 1293 ـ 1291) بنا گردیده است.
بخش دیگری که در انتهای بازار جدیدالاحداث سجادی واقع گردیده به بازار قاضی مشهور است. احمدعلی خان وزیری تحت نام قاضی چنین نوشته است: ”قاضی، از سادات بم که خلفا عن خلف قاضی بودهاند، در سنهء 1280 در موکب مرحوم محمداسمعیل خان وکیلالملک کوچ میدادم و جناب مجتهدالعصری آخوند محمدصالح نیز ملتزم رکاب بود و من بنده با مرحوم وکیلالملک با آخوند هم منزل بودیم. در بم به خانهء قاضی نزول کردیم. آخوند از قاضی پرسید: قبله کدام طرف است؟ گفت: به این طرف، ... در آن بالاخانه که منزل داشتیم دری باز بود و قبهء امامزاده نمایان. از او سؤال کردم که این امامزاده اولاد کدام امام است؟ فرمود: از اولاد امام حسن مثنی. من گفتم در دوازده امام جز امام حسن مجتبی و امام حسن عسگری علیهماالسلام، حسن نام امام نیست. گفت: کتاب میآورم و به شما مینمایانم.“ (جغرافیای کرمان) 98 ـ 97
چنین بنظر می آید که این بخش از بازار بوسیله قاضی ساخته شده و خود نیز در حوالی آن منزلی داشته است.
راسته بازار دیگری که از راستههای اصلی شرقی غربی منشعب شده و به جانب جنوب گسترش یافته، به بازار سیدمحمدخان معروف است و در حال حاضر محل کسب و کار آهنگران است. در کتاب جغرافیای کرمان در بخش علمای بم به دو نفر که به ترتیب محمدخان ملقب به اسعدالدوله و دیگری محمدخان از طایفه بهزادی و بنیعم ابراهیم خان سرتیپ
بمی ملقب به محمدسلطان برمیخوریم که دقیقاً روشن نیست، کدامیک از آنها در زمرهء سادات بوده و این بازار را ساخته است.
آنچه از این گفتار برمیآید قدیمترین بخش این بازار راسته بازار قاضی و سیدعلی خان میباشد که در جوار امامزاده اسیری واقع گردیدهاند
بازار ارگ:
بازار ارگ که در ابتدای ورودی حصار قلعه قرار گرفته و قریب به 60 متر طول آنست، بنا به گفته احمدعلی خان وزیری هنگام شورش آقاحان محلاتی (1253 ه.ق) که مصادف با آخرین بار سکنا گزیدن مردم و در قلعه است، دایر و آباد بوده است. در انتهای بازار میدانی قرار دارد که علاوه بر تجارت محل انجام مراسم عزاداری مذهبی بوده چنانکه از بررسی بناهای مربوط به بازار و میدان برمیآید، بازار با نقشه قبلی و بصورت یکجا بنا گردیده و سپس تغییراتی در آن دادهاند، چه حجرههای ابتدای بازار با حجرههای انتهای از نقطه نظر ابعاد متفاوتند. در جلوی بعضی از حجرهها محلهایی برای چیدن و عرضه کالا وجود داشته که بقایای آن مشهود است.
در اواسط بازار چهارسوقی قرار داشته که محل داروغه و نانوائی آن قابل تشخیص و مشاهده میباشد، سقف بازار که اکنون بکلی فرو ریخته سایه و تحویه لازم را به میزان کافی فراهم میکرده و هنوز هم جسته و گریخته آثار پاطاقهای آن بچشم میخورند.
مساجد شهر بم
مسجد وکیل ـ این مسجد در کنار قیصریه زردشتیان و در جوار حمامی بهمین نام قرار دارد، که علاوه بر شبستانهای سرپوشیده محلی برای وعظ و خطابه برروی بام آن تعبیه شده که منبری گلی در آنجا مشاهده میگردد. درب ورودی مسجد به بازار حبیباله خان باز میگردد. این مسجد در زمان حکومت محمداسمعیل خان وکیلالملک بر کرمان ساخته شده است. (سنهء 1277 ـ 1284)
مسجد سید ـ مسجد مذکور در کوچه انصاری در جوار حمامی بهمین نام قرار دارد، و بعید بنظر نمیآید، منسوب به حاجی سیدعلیخان که در سال اول حکومت مرحوم محمداسمعیلخان وکیلالملک ریاست بم و نرماشیر را داشته و در سنهء 1262 فوت نموده، بوده باشد.
مسجد اسعدالدوله ـ این مسجد که در کنار خیابان بوعلی واقع است منسوب به محمدخان اسعدالدوله میباشد و در سنهء 1294 بنا گردیده. در کتاب جغرافیای کرمان در ذیل نام او چنین آمده است: ”محمدخان اسعدالدوله نیز از معارف و متمولین آنجاست، آدمی صدیق و خلیق و فروتن است.“ (جغرافیای کرمان)
از جمله مساجد دیگر شهر مسجد حاجمیرزا آقاجان است، که در محلات جنوبی شهر واقع گردیده.
حمامها
حمام انصاری ـ در جوار خانه انصاری در کوچهای بهمین نام واقع گردیده و تا ده سال قبل از آن دایر بوده است. در اصلی حمام که به کوچه باز میگردید اکنون بوسیله دیوار مسدود گردیده.
حمام خانم ـ این حمام در اثر خیابانکشی (خیابان بوعلی) تخریب شده ولی بقایای آن در کنار مسجد اسعدالدوله مشاهده میگردد.
حمام سیدعباس ـ در ورودی این حمام در کنار قیصریه زردشتیان قرار دارد و دارای دو سربینه کوچک و بزرگ میباشد، که بخش اصلی بهمراه خزینه مابین آندو واقع میگردد این حمام که مدتی متروک گردیده رو به ویرانی است.
حمام وکیل ـ این حمام که بنا به گفته احمدعلی خان وزیری، بدستور وکیلالملک ساخته شده و در جوار مسجد وکیل قرار دارد اکنون جز خرابهای بیش نیست و از احجار مرمر آن چیزی باقی نماده است. بنا بر گفته اهالی این حمام مدتی مخصوص زردشتیان مقیم قیصریه بوده است.
حمام کتو ـ سابقاً در جوار مسیل و شهربست شهر واقع بوده که اکنون به خیابانی تبدیل شده است. این حمام بکلی ویران گردیده و بلحاظ متروک ماندن آن در ورودی حمام اخیراً مسدود گردیده است.
77 و 78ـ تصاویری از تکیه عماد
حمام سید ـ این حمام در کنار مسجدی بهمین نام قرار دارد و منسوب به سیدعلیخان میباشد که در سال اول حکومت وکیلالملک (1284) بر کرمان ریاست بم و نرمانشیر را داشته است. بنای مزبور در حال حاضر ویران شده و بقایای آن غیر قابل تشخیص و بررسی میباشد.
تکیه عماد که از زمان ساختمانش چندان نمیگذرد بنایی جالب بشمار میآید، بخصوص از نظر سبک معماری گنبد آن و نحوهء پوشش سطح خارجی گنبد شهر بم بینظیر است این بنا مدتی بصورت مدرسه مورد استفاده قرار میگرفته و اکنون در کنار آن مدرسهای ساختهاند.
مقابر شهر بم
در داخل ارگ مدرسهای بر کنار ورودی مسجد بزرگ قرار دارد که در گوشه شمال غربی آن مقبرهای مشاهده میگردد بنا به گفته آقای رحیمی این قبر متعلق به میرزا نعیم است که از متمولین و معتمدین بم بوده است و مسجد کوچک ارگ را ساخته است (بنا به گفته استاد محترم آقای مصطفوی این مسجد متعلق بدورهء صفویه است)
مقبره میرزا ابراهیم ـ این مقبره بصورت بنایی هشت ضلعی منفرد در ابتدای کوچه حافظ آباد واقع گردیده. آقای رحیمی این شخص را پسر میرزانعیم و از عرفای بم میداند. سبک ساختمان این مقبره مشابه ابنیه دوره صفویه به بعد میباشد.
مزار خواجه آفاق ـ در نزدیکی ارگ قرار دارد و در جوار آن ستونی (کلک) که مخصوص مراسم مذهبی است و معمولاً در وسط تکایا ساخته میشده، مشاهده میگردد.
(( دبیرستان خاتم الانبیاء(ص) ))
قابل توجه کلیه دانش آموزان
مرحله اول مسابقه بم شناسی جهت آشنایی هر چه بیشتر عزیزان دانش آموز با فرهنگ و تمدن وجغرافیای شهرمان بم در مورخه دوشنبه 20/12/86 راس ساعت 10 صبح در سالن امتحانات واحد آموزشی برگزار می گردد.
مسابقه قرآنی شماره 3 دبیرستان خاتم الانبیاء (ص)
اسفند 1386
1-کدام یک از پیامبران به خاطر عفت و حجاب به شهادت رسید ؟
الف:حضرت یوسف ب:حضرت ابراهیم ج:حضرت یحیی
2-داستان فضیل عیاض در کدام سوره قران بیان شده است؟
الف:حدید ب:فاطر ج:آل عمران
3-سوره کهف در کجا نازل شده است؟
الف:مکه ب:مدینه ج:مکه و مدینه
4-چه کسانی در آیه 56 سوره مائده حزب الله معرفی شدند ؟
الف:پیروان حضرت علی (ع) ب:پیروان امام صادق (ع) ج:پیروان امام حسن (ع)
5-اعراف یعنی چه ؟
الف:گرامی ترین خلق خدا ب:جایگاهی بلند میان بهشت و جهنم ج:سر سخت ترین خلق خدا
6-تغابن به چه معناست ؟
الف:دو نفر که با هم معامله سالمی داشته اند ب:دو نفر که سر هم کلاه گذاشته اند
ج:دو نفر که در معا ملات سود ببرند.
الف:در قیامت مؤمنان با حوریان بهشتی همنشین می شوند.
ب:انسانهای پلید با شیطانها همنشین و همراه می شوند.
ج:انسانهایی که مسلمان نیستند با شیاطین همنشین و همراه می شوند.
8-بساتین به کدام سوره ها اطلاق می شود؟
الف:سوره هایی که با المر شروع می شوند.
ب:سوره هایی که با الله شروع می شوند.
ج:سوره هایی که با نام همان سوره شروع می شوند.
9-احسن القصص نام دیگر کدام سوره است ؟
الف :هود ب:یونس ج :یوسف
10-کدام قوم بیشترین نا فرمانی را نسبت به پیامبرشان داشتند ؟
الف:ثمود ب:یهود ج:عاد
آخرین مهلت تحویل پاسخنامه :7اسفند
نام و نام خانوادگی.................... کلاس.................. تعداد پاسخ صحیح............
10 |
9 |
8 |
7 |
6 |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
الف |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ب |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ج |